Domates için Ticaret Gübreleri

Gübreleme deyince, birçok domates yetiştiricisinin ilk aklına suni gübre, yapay gübre, kimyevi gübre gibi isimlerle anılan ticaret gübreleri ile toprağın gübrelenmesi gelir.

Fide döneminde domatesin fosfora olan ihtiyacı oldukça fazladır. Özellikle yapay ışıklandırma yapılan, sıcaklığı düşük olan (10 derecenin altında) fideliklerde fosfor noksanlığı kendisini daha fazla hissettirir. Fosfor alımı ile sıcaklık arasında da sıkı bir ilişki vardır. Fosfor noksanlığı yaprakların kenar ve alt kısımlarının mor renk alması ile kendini gösterir. Bu belirti kotiledon yapraklarından itibaren görülebilir. Fosfor noksanlığı, fosfor azlığından değil çoğu kez toprak sıcaklığının ve dolayısıyla hava sıcaklığının düşük olmasından da meydana gelebilir. Çünkü düşül sıcaklıkta fosfor alımı durmaktadır. Bu durumda kış aylarında toprağın sıcaklığını 15 drecenin üzerine çıkarmak gerektiği unutulmamalıdır.

Domates için Ahır Gübresi

Ahır gübresi toprağa ve üzerinde yetiştirilecek ürünlere gerekli besin maddelerini sağlar. En önemli yararı toprağı humus yönünden zenginleştirmesidir. Çünkü ahır gübresinde bulunan besin maddeleri, ticari gübrelere göre çok düşük oranlardadır. Bunun yanında humusun sağladığı yararlar ise oldukça fazladır.  Bu yararları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Humusça zengin olan toprakların işlenmesi daha kolay olur.
• Toprağın su tutma ve havalandırma özelliği artar.
• Toprağın mikroorganizma faaliyeti artırılır. Böylece bitkinin alacağı besin maddesi alımına yardımcı olunur.
• Humusla fazla ağır ve killi topraklarla, hafif ve kumlu toprakların olumsuz yönleri giderilir ve sebze tarımına daha yararlı bir şekle gelmesini sağlar.
• Toprakta besin maddelerinin tutunmasını sağlar.
• Toprak tuzlanmasının önüne geçer. Tuzluluğu azaltır.
• Az miktarda besin maddesi verir.

Domates yetiştiriciliği için, ticari gübrelerin dışında, dekara önerilen ahır gübresi 3-5 ton'dur. Bu miktar ahır gübresi hiç olmazsa  2 - 3 yılda bir defa tarlaya verilmelidir. Ancak kullanılacak ahır gübresinin taze olması, en az bir yıl eskimiş yani yanmış olması faydalıdır. Yanmamış ahır gübreleri kullanılmamalıdır.

Gübreleme

Uzun bir gelişme periyodu isteyen domates yetiştiriciliği için toprağın bitki besin maddeleri yönünden zengin olması gerekir. Domates gübrelemeyi seven ve isteyen bir sebzedir. Gübreleme denince aklımıza ahır gübresi ve ticari gübreler gelmektedir.

Domateste gübrelemede, gübre seçiminde çok farklı olasılıklar bulunmaktadır. Tarla koşullarında granüller özel bitki besin maddelerinin suda çözünür özel bitki besin maddeleri ile birlikte uygulanması ya da tüm bu kombinasyonların yaprak uygulamaları için özel bitki besin maddeleri ile uygulamaları olarak yapılabilmektedir.

İlkbahar Toprak İşlemesi

İlkbaharda yapılacak toprak işlemelerinin amacı tarlanın rutubetini muhafaza etmek, fide dikimine veya tohum ekimine elverişli hale getirmek ve gübrelemeyi yapmaktır. Eğer tarlamızda tavın kaybolması söz konusu değilse, ilkbaharda son sürüm derince yapılmalıdır. Çünkü domatesin kökleri derin işlenmiş topraklarda daha derinlere gider ve bitkinin kökleri daha iyi gelişir.

Topraktaki rutubet durumuna göre yapılacak sürümden sonra toprak inceltilir. Bu amaçla tırmıklar kullanılır. En çok kullanılan diskli bir tırmık olan diskaro'dur. Diskaro ile yapılan sürümde tarlada bulunan kesekler kırılır, tarla tesviye edilir, yabani ot yoğunluğu azaltılır, toprağın su kaybı azaltılır ve toprağa gübre karıştırılmış olur. Genellikle iki veya üç defa diskaro çekilir. Diskaro çekimleri birbirine dik olarak yapılmalıdır. Domates yetiştiricileri, diskaro sonrası karık açar ve dikime geçerler. Böylece tarladaki savın kaybolmasını önlerler. Eğer yağışlı bir yılsa, karık açılmasından sonra bir kaç gün beklenir. Bu bekleme işlenmiş toprağın rutubetini kaybetmesi açısından yararlıdır.

Bazı domates yetiştiricileri ise, diskaro'dan sonra tarlayı dikime daha elverişli bir hale getirmek için ayrıca tırmık, sürgü (tapan) veya çit kullanırlar. Böylece toprak iyice inceltilir, düzlenir ve tavı korunmuş olur. Plantuvar ile yapılan fide dikimlerinde karıkların tamamı açılmaz. Karık açımı, işçiler fideleri diktikçe yapılır. Böylece karıkların tavı kaçırılmamış olur.

Kış Toprak İşlemesi

Domates yetiştiriciliği yapılacak olan tarlada ilk toprak işlemesi yaz sonu veya sonbaharda yapılır. Eğer tarlamızda pulluk tabanı dediğimiz sert ve verimsiz bir tabaka meydana gelmişse subsoiler veya çizel denilen ve toprağı devirmeden, derinlemesine yırtarak işleyen aletlerin kullanılması gerekir. Çünkü uzun yıllar toprağın aynı derinlikte işlenmesi sonucu toprağın  25-30 cm alrında oluşan bu sert tabaka, üzerinde aşırı su ve tuz birikmesi sonucu, köklerin fizyolojik ölümüne neden olduğu gibi, köklerin daha derinlere gitmesine de engel olmaktadır. Pulluk tabanı oluşumuna karşı yapılacak olan, toprağın işlemesinde toprağın bulunduğu yerde işlenmesidir. Hele alt ve üst topraklar farklı ise, toprağın yerinde işlenmesi daha da önem kazanır.

Pulluk kullanarak yapılacak olan toprak işlemesinde esas, toprağı derin sürmek ve tezekli bırakmamaktır. Çünkü tezekli bırakılan toprak kız aylarındaki soğuk ve yağışlarla daha sonra ufalanacaktır. Özellikle taban suyu seviyesi yüksek olan topraklar biraz daha derin işlenmelidir. Toprak işleme derinlikiği 25-30 cm olmalıdır. Kışın ocak veya şubat ayları içinde toprağın uygun bir tavda olduğu zaman tekrar sürülmesinin büyük yararı vardır. Sürümlerle toprağın kabarması, havalanması ve organik maddelerin çürümesi dolayısıyla toprağın verimliliği artırılır. Bu sürümler 20-35 cm derinlikte yapılır.

Bu sürüm yapılırken tarladaki tesviyenin bozulmamasına özen gösterilir. Çünkü tesviyeli bir tarla başarılı bir domates yetiştiriciliği için drenaj kadar önemlidir. Tesviyesi iyi yapılmayan tarlaların çukur yerlerinde kalan domates fideleri iyi gelişememektedir. Bunun da nedeni, çukur kısımlarda kalan bitkilerin gelişmesine aşırı rutubetin olumsuz etki yapmasıdır.

Teşviyesi uygun olmayan tarlalarda sulamada da güçlüklerle karşılaşılır. Aynı zamanda tarlanın her yerindeki bitkiler eşit bir şekilde sulanmadığı gibi yer yer göllenmeler de meydana gelir. Kalite ve verim yönünden uygun bir domates yetiştiriciliği yapılmak isteniyorsa tarlanın tesviyesinin yapılması mutlaka şarttır.

Domates Toprağın İşlenmesi

Domates derin köklü bir sebzedir. Gelişmiş bir domates bitkisinin kökleri oldukça saçaklı ve dallıdır. Ancak domateste kök sisteminin gelişmesine toprak tipi, toprağın işlenmesi ve topraktaki rutubetin büyük etkisi vardır. Örneğin, gevşek bünyeli ve iyi işlenmiş topraklarda domatesin kökleri oldukça derine gider. Ağır karakterli topraklarda ise yüzlek kalır. Toprak yüzeyine yakın kökleri olan domates bitkileri daha sık ve daha fazla sulamaya ihtiyaç gösterirler. Buna karşılık iyi gelişmiş bir köke sahip olan domates bitkilerinin daha verimli olacakları unutulmamalıdır.

Buna karşılık iyi gelişmiş bir köke sahip olan domates bitkilerinin daha verimli olacakları unutulmamalıdır. Bursa ve civarında olduğu gibi, karıklara su verilerek yapılan dikim ile yetiştirilen domayes bitkilerinin kökleri oldukça yüzlek gelişmektedir. Bunun sonucunda, domates verimleri de oldukça düşük olmaktadır.

Toprak ve münavebe yönünden uygun, drenajı iyi olan bir tarlada başarılı bir domates tarımı için ilk şart tarla veya bahçe hazırlığıdır. Pratikte iyi bir toprak işlemesinin yarı yarıya gübreleme yerine geçeceği bilinir. Toprak işlemesi söz konusu olunca da en can alıcı nokta toprağın tavında yani uygun rutubetine uygun olduğu zaman işlenmesidir. Çünkü ağır tavda işlenen tarlalarda verim düşer, daha sonraki toprak işlemeleri zorlaşır ve domates bitkisinin su isteği de artar. Ne yazık ki, çiftçilerimiz bu hatayı sıklıkla işlemektedir. Çoğu kez de verimlerinin düşmesinin bir nedeni de bu yanlış toprak işleme olmaktadır.

Toprak işlemesini, kış ve ilkbahar toprak işlemesi olarak iki kısımda açıklayalım:

Kış Toprak İşlemesi

İlkbahar Toprak İşlemesi

Domatesin Toprak İstekleri

Domates toprak yönünden fazla müşkülpesent bir bitki değildir. Kumlu topraklardan hafif killi topraklara kadar hemen hemen her toprak tipinde yetiştirilebilir. Hafif ağır karakterli topraklarda verim yüksektir. İşte bundan dolayı derin, geçirgen, su tutma özelliği iyi, humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever. Erkencilik istendiği zaman kumlu - tınlı topraklar idealdir. Buna karşılık sanayi domates yetiştiriciliği amacıyla yapılan yetiştiricilikte verimlilik ve dolayısıyla bol mahsul elde edilmesi amaçlandığından tınlı, killi - tınlı ve milli - tınlı topraklar önem kazanır.

Toprakta gereğinden fazla rutubetin bulunması yarardan çok zarar meydana getirir. İşte bu nedenle ve özellikle fazla yağışlı olan yerlerde yetiştirme yerinin uygun şekilde drene edilmesi gerekir.

Domates fazla olmamakla beraber toprak asiditesine karşı oldukça dayanıklıdır. pH=5.0-7.0 olan topraklarda en iyi sonuç elde edilmiştir. Toprak reaksiyonu pH=5.0 dan aşağı düştüğü zaman kireçlenme ihmal edilmemelidir.

Toprak tipi bakımından pek seçici olmadığı söylediğimiz domates bitkisi ayrık, kaynaş gibi mücadelesi güç olan yabani otların bulunduğu tarlalarda yetiştirilmemelidir. Aynı zamanda daha önce tütün yetiştirilen orobanj ile bulaşık ve nematod bulunan tarlalarda domates yetiştirilmez.

Domatesin İklim İstekleri

Domates ılık ve sıcak iklim sebzesidir. Soğuklardan çok korkar. Bol ürün vermesi için nispeten uzun bir yetiştirme devresi ister. Domates soğuk havada iyi büyümez. 14 derecenin altındaki sıcaklıklarda meyve bağlamaz. Yetiştirme devresinde sıcaklık eksi 2 dereceye düştüğü zaman bitki tamamen zararlanır. Domateste normal gelişmenin meydana gelebilmesi için en uygun sıcaklık 15-20 derece olmalıdır. Sıcaklık 14 derecenin altına düştüğü zaman  olgunlaşma gecikir ve verim çok azalır. Diğer taraftan döllenme ile sıcaklık arasında da sıkı bir ilişki vardır. Çiçek tozları 15-25 derecelerde en iyi döllenmeyi yapmaktadır. Sıcaklık 15 derecenin altına düştüğü ve 25 derecenin üzerine çıktığı zaman meyve bağlamada düzensizlikler olmaktadır. Hele sıcaklık 10 drecenin altına indiği ve 35 drecenin üzerine çıktığı zaman döllenememeden dolayı meyve tohumu da olmamaktadır.

Domateste verim üzerine hava ve toprak sıcaklığının etkisi yaptığı bir gerçektir.

Buna karşılık, aşırı yüksek sıcaklık ile birlikte yüksek hava rutubeti birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Aynı zamanda sıcaklık kuru rüzgarlarda çiçek dökümüne, dolayısıyla verim azalmasına sebep olur.

Domatesin Beslenme Ve İnsan Sağlığı Bakımından Önemi

Domates en ucuz ve bol vitamin kaynağıdır. Her türlü yemeğin hazırlanmasına girer. Suyu, salçası ve turşusu ile halkın beslenmesinde domatesin önemli bir yeri vardır. Vitamin ve mineral maddelerce zengindir.

Domateste oksalik asit miktarı çoğu kez yüksektir. Böbrek taşı olanların yememesi önerilir.

Domateste bulunan ve kırmızı rengi veren likopen maddesinin, bilinen en iyi antioksidandır.  Ilık domates maskesinin cildi gergin tuttuğunu da bilinmektedir. Sağlık uzmanları, domatesin cilt sağlığı açısından çok önemli olduğunu ifade ederek, ''Domatesin içindeki likopen, yağ ve ısıyla etkisini artırır.

Domates Bitkisi

Domates önemli olduğu kadar popüler de olan sebzelerden biridir. Halk tarafından çok iyi tanınır ve sevilir. Amatör olarak hemen hemen bütün ev bahçelerinde, yüksek oranda ticaret bahçelerinde ve tarla sebzeciliği şeklinde yetiştirilir. Aynı zamanda kışları ılık geçen yerlerde bir sera sebzesidir. Konserve sanayiinde değerlendirilen sebzeler arasında birinci sırada yer almaktadır. Domates kadar çeşidi bol olan çok az ürün vardır. Domatesin oldukça geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır. Ham olarak salata ve turşuda kullanılır. Olgunları elma gibi yenir. Özellikle yaz aylarında hemen hemen hepimizin sofrasında salatadır. Çorbaya, çeşitli yemeklere ve pilavlara katılır. Konserver, turşu, salata ve ketçap şeklinde de  değerlendirilir.

Domates bitkisi uygun koşullarda kendiliğinden fazla dallanır. Dik büyüyemeyen bir sebzedir. Sırık ve yer domatesi şeklinde yetiştirilir. Sera yetiştiriciliğinde sırık domates, bahçe ve tarla sebzeciliğinde yer domatesi tercih edilir.

Domates yetiştiriciliğinde kritik devreler çok önemlidir. Çünkü sıcaklık düzeyi salkım şeklini etkilemektedir. Örneğin, düşük sıcaklıkta bileşik salkım, yüksek sıcaklıkta ise basit salkım meydana gelmektedir.

Domates meyvelerinin gelişebilmesi için yumurtanın döllenmesi gerekir. Ploenin çimlenmesi ve döllenmenin meydana gelebilmesi için en uygun sıcaklık 18-21 derecedir. 10 dereceden düşük sıcaklıklar ile 38 dreceden yukarı sıcaklıklarda polenin çimlenmesi, dolayısıyla döllenmenin olması güçleşir. Sonbaharda sıcaklık düşüşü ile yaz aylarında meydana gelen yüksek sıcaklıklar domates meyve tutumuna olumsuz yönde etkili olmaktadır. Hatta bazı yıllar yüksek yaz sıcaklığında hiç meyve alınmadığı da olmaktadır. Bundan dolayı yaz aylarında Akdeniz Bölgesinde domates yetiştiriciliği yapılamamaktadır.

Döllenmeden meyve veren domateslere de rastlamamız  mümkündür. Ülkemizde ve özellikle Marmara Bölgesinde kışa girerken sıcaklık bazı yıllar aniden düşer. İşte bu zamanlarda meydana gelen domates meyveleri tohumsuzdur. Bu, özellikle tohumculuk açısından önemlidir.